W 1940 roku został wraz z rodziną wysiedlony do Słupi Skierniewickiej. Tam ciężko pracował fizycznie, ale poznał też i pokochał wieś. Po zakończeniu wojny powrócił z rodziną do Łodzi i w styczniu 1945 roku do przedwojennego mieszkania. Niebawem rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 3 przy ulicy Sienkiewicza.
W 1946 roku napisał pierwszą powieść dla młodzieży „Związek poszukiwaczy skarbów”, która była drukowana w odcinkach w tygodniku „Przyjaciel”. Drukował też wiersze w „Kuźnicy” i w „Szpilkach”.
W tym pokoju Autor przyjmował w Jerzwałdzie gości
(fot. Piotr Płaczkowski)
W 1948 roku zdał maturę i wyjechał do Szklarskiej Poręby, gdzie krótko pracował jako wychowawca w Domu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. W tym samym roku rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Rok później otrzymał stypendium i zaczął studiować scenopisarstwo w Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii w Moskwie. Z Moskwy wyjechał samowolnie w 1950 roku. Wtedy wstrzymano druk w „Czytelniku” jego pierwszej książki „Chłopcy”, jego usunięto ze studiów, a ojca wyrzucono z pracy. Po pewnym czasie otrzymał jednak Zbigniew etat redaktora w „Głosie Robotniczym”, gdzie pracował do 1958 roku (do szkoły filmowej ponownie go nie przyjęto).
W 1952 roku ożenił się z Heleną Dąbską, a w 1953 roku urodził się im syn Mariusz (był lekarzem, zmarł w 1999 roku).
W 1957 roku wydał powieść „Uroczysko”, którą uważał za swój właściwy debiut. W latach 1954—1964 pracował w tygodniku „Odgłosy”, gdzie kierował działem reportażu, potem działem filmowym, a na koniec działem „kobiecym”. Owocem tej pracy był tom reportaży „Ucieczka z przedmieścia”. W 1958 roku na łamach „Odglosów” wydał powieść w odcinkach „Zabójstwo Herakliusza Pronobisa”.
W 1960 roku wydał „Skarb Atanaryka”, w 1961 roku „Pozwolenie na przywóz lwa” i „Worek Judaszów”, a w 1962 roku w „Głosie Robotniczym” powieść w odcinkach „Wąż morski”. W 1961 roku opublikował „Laseczkę i tajemnicę”, w 1963 roku „Podniesienie”, a w 1964 roku „Z głębokości” oraz powieść dla młodzieży „Wyspa Złoczyńców”, która stała się początkiem serii książek o Panu Samochodziku.
W latach 1962—1965 pełnił funkcję ławnika sądowego w Wydziale Karnym Sądu Rejonowego w Łodzi. Niejako pokłosiem tej działalności było wydane w 1965 roku „Sumienie”. W 1962 roku został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1964 roku otrzymał nagrodę miasta Łodzi za „Podniesienie” i „Worek Judaszów”. W 1966 roku otrzymał kolejną nagrodę za powieść „Liście dębu” (pierwotny tytuł „Święta miłość”), której tom I ukazał się drukiem w 1967, a tom II w 1969 roku. W 1966 roku wydał kolejną książkę młodzieżową „Pan Samochodzik i templariusze”, a w 1967 roku „Księgę strachów”.
Przełomem w życiu i twórczości Pisarza było w 1967 roku jego przeprowadzenie się do Jerzwałdu na Mazurach. W 1969 roku wydał „Niesamowity dwór”, w 1970 roku „Nowe przygody Pana Samochodzika”, w 1971 roku powieść dla dorosłych „Mężczyzna czterdziestoletni”, a w 1975 roku „Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic”.
Zbigniew Nienacki ze swoim dogiem arlekinem - Ledą
(fot. Piort Płaczkowski)
Trzecim, obok książek dla dorosłych i dla młodzieży, nurtem twórczości Pisarza były sztuki teatralne. W 1961 roku napisał „Termitierę”, w 1963 roku „Golem”, „Myszy króla Popiela” i „Styks” (druk: 1966), w 1966 roku „Opowieść o Bielinku”, w 1967 roku „Miejsce dla żywych” (nie wystawiono jej), w 1968 roku „Nekropolis”; w latach sześćdziesiątych napisał też „Na Kasjopei zaraza”. Sztuka w trzech aktach (w 2004 roku Wydawnictwo „Rzecz Kultowa” z Wrocławia opublikowało „Sztuki teatralne” Zbigniewa Nienackiego, powstałe w latach sześćdziesiątych).
Przygotował widowiska telewizyjne: „Krwawa ręka” (1967) i „Dziewięć złotych naczyń” (1968). Na podstawie „Podniesienia” opracował słuchowisko radiowe „Bielinek”. Ponadto malował i rzeźbił.
Pisarz tworzył kolejne powieści młodzieżowe o Panu Samochodziku, a jednocześnie swoje najbardziej znane książki dla dorosłych: „Uwodziciel” (1979), „Raz w roku w Skiroławkach”, tom 1—2 (1983), „Wielki las” (1987) i „Dagome iudex”, tom 1—3 (1989—1990). Tę ostatnią powieść uważał za najlepszą w swoim dorobku literackim. W 1988 roku „Wielki las” wyróżniono nagrodą Stowarzyszenia Księgarzy Polskich, a w 1991 roku Pisarza uhonorowano nagrodą za twórczość dla dzieci i młodzieży. Kilka powieści Zbigniewa Nienackiego doczekało się adaptacji filmowej. Stanisław Jędryka w 1971 roku nakręcił „Wyspę Złoczyńców”, Jerzy Passendorfer „Akcję Brutus” według „Worka Judaszów”, a w telewizji pojawił się serial „Pan Samochodzik i templariusze” ze Stanisławem Mikulskim w roli głównej. Z kolei Janusz Kidawa nakręcił film „Pan Samochodzik i niesamowity dwór”, Kazimierz Tarnas „Pan Samochodzik i praskie tajemnice” (filmowa wersja „Tajemnicy tajemnic”), a w 1991 roku Janusz Kidawa „Latające machiny kontra Pan Samochodzik” (filmowa wersja „Złotej rękawicy”).
Książki Pisarza tłumaczono na wiele języków: niemiecki, rosyjski, ukraiński, czeski, słowacki, bułgarski, węgierski, gruziński, ormiański, baszkirski, kirgiski.
Grób Autora na cmentarzu w Jerzwałdzie
(fot. Piotr Płaczkowski)
Zbigniew Nienacki zmarł 23 września 1994 roku w szpitalu w Morągu, a 26 września tegoż roku został pochowany na małym cmentarzu w Jerzwałdzie w gminie Zalewo. Ponieważ po reaktywowaniu Związku Literatów Polskich Pisarz był w latach 1983—1987 prezesem Oddziału Olsztyńskiego, właśnie w imieniu ZLP pożegnał Go piękną oracją żałobną olsztyński poeta, Stefan Połom. Jasna dębowa trumna spoczęła w mazurskiej ziemi, na której Zbigniew Nienacki spędził 27 lat swego życia. Do wiecznego snu kołysze Pisarza szum cmentarnych lip.
